_edited.jpg){kind=small}
Autor: Almond
Tłumaczenie: Minji
Ilustracja: Marc Chagall
שלום עליכם!
Witamy w miesięcznym przeglądzie języków!! Naszym drugim językiem miesiąca jest jidysz. Czuło nazywany przez swoich użytkowników „mame loshn” (językiem matczynym), jidysz jest językiem zachodnioniemieckim, który historycznie był używany przez społeczności żydowskie aszkenazyjskie w Europie Środkowej i Wschodniej.
Dziś jest głównie używany przez ich potomków w Stanach Zjednoczonych, Izraelu, Kanadzie, Rosji i w rozproszonych miejscach w Europie. Chociaż kilka krajów ma jidysz jako język mniejszościowy i tylko raz uzyskał jakikolwiek „oficjalny” status, jidysz zostało opisane przez niektórych jako naród słów.
Ale Czym Właściwie Jest Jidysz?
Samo słowo „jidysz” oznacza „żydowski” i początkowo był to dialekt języka wysokoniemieckiego, zawierający elementy hebrajskiego, aramejskiego oraz języków romańskich.
Najbardziej powszechnie akceptowana teoria dotycząca początków jidysz mówi, że powstał on, gdy Żydzi w X wieku migrowali z Francji i Włoch do niemieckiej Doliny Renu. Tam połączyli języki, które znali, z nowo nabytymi, tworząc wczesną wersję jidysz. Dopiero podczas krucjat i czarnej śmierci jidysz zaczął wyodrębniać się jako odrębny język, a nie tylko dialekt. Te wydarzenia spowodowały, że społeczności żydowskie przemieściły się na wschód, co oddzieliło jidysz od ówczesnego niemieckiego.
Gdy niemiecki język zmieniał się i ewoluował, jidysz również się zmieniał, przyswajając słowa i elementy słowiańskie. W miarę jak język niemiecki zmieniał się i ewoluował, jidysz również ulegał zmianom, przyjmując słowa i elementy słowiańskie. Z biegiem czasu, gdy społeczności rosły i nawiązywały kontakty z innymi, jidysz stał się powszechnym lingua franca europejskich Żydów. Od tego momentu język stawał się coraz bardziej odrębny i unikalny. Rozwinęły się jidyszowe teatr, literatura i ogólna kultura. Po II wojnie światowej liczba osób mówiących w jidysz dramatycznie spadła z powodu Holokaustu i asymilacji w innych krajach, jednak próby ożywienia tego języka są obecne od wielu lat aż do dziś.
Yosl Cutler przy jednym ze swoich kukiełkowych teatrów. Zdjęcie: YIVO.
Czy Wiesz, Że?
Jidysz używa alfabetu hebrajskiego, ponieważ każdy Żyd był z nim zaznajomiony.
Na krótki czas zdobył oficjalne wsparcie ówczesnego ZSRR w latach 1920-1930, pod warunkiem że był to ściśle i wyłącznie wyraz kulturowy bez treści religijnych. Nawet utworzono Żydowską Autonomiczną Oblast, w której jidysz był językiem urzędowym. Teatr i literatura kwitły, zwłaszcza przez bardzo krótki czas, zanim ZSRR zaczął cenzurować i zamykać instytucje jidysz. Jidysz stał się „antysowiecki”, a czystki Stalina przyczyniły się do upadku języka w Rosji, nawet do dziś.
Gazety, literatura, teatr i filmy w jidysz są nadal tworzone do dzisiaj. Język przeżywa renesans zainteresowania i wysiłki na rzecz ożywienia.
Jidysz ma szacunkowo od 500 000 do miliona mówiących na całym świecie.
Jidysz ma kilka dialektów i bardziej kontrowersyjny „standaryzowany” dialekt, który wielu określa jako YIVO, od instytutu, który przewodził temu wysiłkowi.
Podstawowe Zwroty:
Cześć — שלום - Shalom
Dzień dobry — גוטן מאָרגן - Gutn morgn
Dobry wieczór — אַ גוט אָוונט - A gut ovnt
Gdzie jest łazienka? — וווּ איז דער וואַשצימער - Vu iz der vashtsimer
Dziękuję — אַ דאַנק - A dank
Kocham cię — איך האָב דיר ליב - Ikh hob dir lib
Gratulacje — מזל טוב - Mazel tov
Do widzenia — אַ גוטן טאָג - A gut tog
O Almondzie
Student i meshuggener, Almond ma nadzieję, że ukończy studia z mikrobiologii i specjalizacją drugorzędną z jidysz. Uczy się hebrajskiego i jidysz i nigdy nie wyjdzie z nałogu klezmerowego.
O Minji
Minji jest aspirującym poliglotą, aktualnie rozwijającym swoje zdolności językowe studiując lingwistykę stosowaną w swojej ojczyźnie, Polsce. W wolnym czasie, poza pracą i studiami, gra w gry, uczy się języków obcych oraz słucha muzyki.