Autor: Jam Ham
Tłumaczenie: Minji
Przesunięcie językowe — zjawisko, w którym społeczność zmienia swój podstawowy środek komunikacji językowej na inny język lub odmianę, na przykład z lombardzkiego na włoski w północnych Włoszech lub z wielu rdzennych języków amerykańskich w Ameryce Północnej na angielski — jest jednym z wielu efektów kontaktu między dwoma lub większą liczbą grup. Jednak z powodu takich problemów jak kolonizacja i imperializm językowy, coraz więcej osób wyraża zaniepokojenie związane z przesunięciem językowym zarówno wśród własnych grup, jak i innych.
Jednym ze sposobów, który według językoznawców i antropologów może „zachować” takie języki podlegające przesunięciu i wyginięciu, jest dokumentacja językowa, w której struktura gramatyczna języka zostaje zapisana. Chociaż jest to bardzo praktyczny (i często konieczny) sposób pomocy osobom uczącym się zagrożonych języków, wielu członków społeczności zagrożonych języków i zwolenników odzyskiwania języków dąży do dalszych wysiłków wykraczających poza samą dokumentację, gdyż nie zawsze gwarantuje to, że język będzie używany na co dzień.
Co więc mogą zrobić osoby zaangażowane w programy rewitalizacji języków? Bernard Perley, antropolog i członek społeczności Maliseet z narodu Tobique First Nation, sugeruje wprowadzenie zagrożonych języków do nowych, unikalnych obszarów użycia — tzw. emergentnych witalności. Zamiast pozostawać tylko na kartce papieru — nieużywane — języki mogą zostać umieszczone w szerszym kontekście społecznym, stosując je w bardziej współczesnych mediach.
Perley, na przykład, osobiście widział, jak język Maliseet został zastosowany w emergentnych witalnościach, takich jak gry dla dzieci oraz nagranie historii w całości w języku Maliseet dokonane przez jego matkę. Dziś istnieje również szeroka gama współczesnych mediów, takich jak film i media społecznościowe, które pełnią funkcję emergentnych witalności dla zagrożonych języków. Zobaczmy kilka przykładów!
Rewitalizacja języków w filmie
Film animowany Klaus (2019) to jeden z tych filmów, które lubię przywoływać. Z unikalną interpretacją pochodzenia Świętego Mikołaja, głównie osadzoną w archipelagu Svalbard, film ten zawiera również elementy kultury i języka Sámi.
Film ten przedstawia postać o imieniu Márgu, młodą dziewczynkę Sámi, która w filmie mówi wyłącznie w północnym języku Sámi. Północny język Sámi jest używany w północnej Norwegii, Szwecji i Finlandii — nie na Svalbardzie — ale osoby pracujące nad Klaus starały się zapewnić wierne przedstawienie Sámi, komunikując się z rzeczywistymi przedstawicielami tej społeczności na temat ich kultury i języka.
Film science fiction Prey (2022), część serii Predator, to również doskonały przykład filmu jako emergentnej witalności. Osadzony w latach 1800., film ten śledzi wojowniczkę Komanczów o imieniu Naru, która chroni swoją społeczność przed wrogiem uzbrojonym w technologię bardziej zaawansowaną niż jakikolwiek naród na Ziemi — pozaziemskiego drapieżnika.
To, co czyni Prey szczególnie unikalnym jako emergentną witalność, to fakt, że jest to pierwszy film z pełnym dubbingiem w języku Komancz dostępnym w dniu premiery. Umożliwia to mówcom i uczniom języka Komanczów usłyszenie tego języka w kontekście innym niż bardziej metajęzykowy. To film science fiction — ale w języku Komanczów!
Rewitalizacja języków w muzyce
Współczesne formy muzyki i aplikacje muzyczne również zapewniły unikalną platformę członkom społeczności zagrożonych języków do muzycznego wyrażania swojej kultury i języka.
Oki Kano, lider zespołu i gracz na tonkori (tradycyjny ainuski instrument strunowy), maksymalizuje tę emergentną witalność, integrując nowoczesne formy muzyki z tradycyjną muzyką Ainów poprzez piosenki w języku Ainu z zespołem Oki Dub Ainu Band.
Rewitalizacja języków w tekstach i oznakowaniach
Jedną z najczęściej używanych emergentnych witalności są krajobrazy językowe, czyli każda forma oznakowania i wizualnej reprezentacji języka. Niektóre społeczności w Bretanii, na przykład regionie we Francji, starają się wprowadzać znaki w języku bretońskim (obok francuskiego). Przykład pokazano poniżej, gdzie bretońskie napisy odnoszą się do codziennych miejsc w społeczeństwie.
Yarra Valley ECOSS (Ekologiczna i Społeczna Zrównoważoność) również wykorzystuje oznakowania, aby wprowadzić język Woiwurrung (używany przez lud Wurundjeri) do nowych, bardziej unikalnych kontekstów. Jest to organizacja non-profit promująca świadomość ekologiczną, jednocześnie zapewniająca miejsce dla lokalnych producentów żywności oraz corocznych festiwali, które podtrzymują wartości ekologicznej zrównoważoności.
W całym swoim parku Yarra Valley ECOSS umieszcza znaki w języku Woiwurrung (i angielskim), które zawierają podstawowe słownictwo odnoszące się do elementów, które można znaleźć w ich parku. Dzięki tej emergentnej witalności Yarra Valley ECOSS miało na celu wykorzystanie języka Woiwurrung do różnych celów — jako etykiet do nazw miejsc oraz w celu zaangażowania innych w język, ucząc ich użytecznych słów.
Przyszłość rewitalizacji języków
W miarę jak rozwija się związek między technologią a społeczeństwem we współczesnym świecie, widać, jak korzystne mogą być współczesne platformy dla ludzi z zagrożonych społeczności językowych. Wprowadzając język do nowych, unikalnych obszarów użycia, można mieć nadzieję, że skutki przesunięcia językowego zostaną odwrócone, zapewniając status języka jako narzędzia do codziennego użytku.
W związku z tym wielu członków społeczności zagrożonych języków kwestionuje pojęcia „zagrożenia” i „śmierci językowej”. Jeśli obserwujemy wysiłki odzyskiwania języka w innych miejscach, takich jak społeczności mówiące po kornijsku czy miami, czy języki naprawdę umierają?
Przedefiniowanie sposobu, w jaki język „żyje” w przestrzeniach społecznych, może pomóc w przyniesieniu silniejszego poczucia optymizmu w dzisiejszych wysiłkach rewitalizacyjnych. Zamiast tego, by języki „umierały”, Wurundjeri Elder Aunty Kim Wandin, która współpracowała z Yarra Valley ECOSS, opisuje słowa w języku Woiwurrung jako „śpiące i ukryte” i sugeruje, że projekt oznakowania zaproponowany przez Yarra Valley ECOSS może obudzić i ożywić Woiwurrung. Zmiana naszej retoryki z umierających na śpiące pozwala na ideę, że języki mogą zostać ponownie obudzone, motywując społeczności zagrożonych języków do stosowania swojego języka w unikalnych emergentnych witalnościach — nowych kontekstach, które utrzymają go przy życiu.
O Jam Ham
22-letni Filipińczyk-Amerykanin, entuzjasta antropologii językowej, socjolingwistyki i lingwistyki historycznej. Mówi po angielsku i tagalsku, a obecnie uczy się francuskiego. Lubi wędrówki i podróże, a także chciałby pewnego dnia odkryć inne kraje.
O Minji
Minji jest aspirującym poliglotą, aktualnie rozwijającym swoje zdolności językowe studiując lingwistykę stosowaną w swojej ojczyźnie, Polsce. W wolnym czasie, poza pracą i studiami, gra w gry, uczy się języków obcych oraz słucha muzyki.